20 jaar na de ontsnapping van Marc Dutroux: “Ontslag was de enige mogelijkheid”
Op 23 april 1998 gebeurt het ondenkbare. Marc Dutroux ontsnapt uit het gerechtsgebouw van Neufchâteau. Hoewel hij slechts enkele uren op vrije voeten blijft, reageert de hele wereld vol ongeloof. Stefaan De Clerck (CD&V), minister van Justitie, en zijn collega van Binnenlandse Zaken Johan Vande Lanotte (SP.A) nemen ontslag. “Ik wist meteen dat dat de enige mogelijkheid was”, zegt Stefaan De Clerck.
Die donderdagnamiddag was Marc Dutroux in het gerechtsgebouw onder begeleiding van twee rijkswachters zijn dossier aan het inkijken. “Een van de rijkswachters ging enkele mappen wegbrengen. De andere zat wat te geeuwen”, zei Dutroux daarover in de rechtbank. “Ik zag mijn kans schoon, gaf de man een duw en liep weg.” Drie en een half uur lang stond ons land op zijn kop. Dankzij de alerte boswachter Stéphane Michaux werd Dutroux snel weer gevat.
“Maar een ontslag was op dat moment onvermijdelijk”, blikt Stefaan De Clerck twintig jaar later terug. “Door de tijdsgeest en de internationale uitstraling. België kwam er maar belabberd uit.”
De zaak-Dutroux tekende zijn hele legislatuur als minister. “Het was een van de meest turbulente periodes ooit om minister van Justitie te zijn. Ik ben begonnen als minister op 23 juni 1995. Een dag later verdwenen Julie en Mélissa. Twee maanden later An en Eefje.”
Julie, Mélissa, Sabine en Laetitia waren Waalse meisjes. De Limburgse meisjes An en Eefje verdwenen aan de kust. “Het hele land stond in rep en roer”, zegt Stefaan De Clerck. De familieleden van de slachtoffers voelden zich in de steek gelaten. De communicatie tussen politiediensten en gerecht was allesbehalve optimaal.
“Hét moment om justitie grondig te hervormen”, aldus Stefaan De Clerck. “Ik heb het initiatief genomen om de Cel Vermiste Kinderen op te richten. In augustus 1996, toen de meisjes gevonden werden, ontplofte de zaak pas echt. We zijn toen holderdebolder teruggekeerd van vakantie. Eerst de vreugde om de kinderen die levend werden bevrijd. Daarna de mokerslag bij de ontdekking van de vermoorde meisjes.”
Justitie lag zwaar onder vuur. “Het onderzoek verliep te traag voor de publieke opinie, het ‘Spaghetti-arrest’ leidde tot de Witte Mars in oktober. Er heerste een prerevolutionaire sfeer. De mensen waren boos op de politie, op justitie, maar vooral op de politiek. Alles wat mis ging bij justitie en politie kwam boven.”
Stefaan De Clerck
In oktober 1990 werd Stefaan De Clerck Kamerlid. In 1990-1995 zat hij ook in de Vlaamse Raad, de voorloper van het Vlaams Parlement. In 1995 werd hij minister van Justitie in de regering-Dehaene II, tot zijn ontslag in 1998. Hij zetelde in de Kamer tot in 2001. Van 1999 tot 2003 was hij voorzitter van de toenmalige CVP en later CD&V.
Van 2003 tot 2004 was hij senator, van 2004 tot 2007 lid van het Vlaams Parlement. Op 30 december 2008 werd De Clerck opnieuw minister van Justitie, dit keer in de regering-Van Rompuy. In 2011 keerde hij terug in de Kamer. Tussen 2001 en 2012 was hij burgemeester van Kortrijk. En van 2007 tot 2013 opnieuw Kamerlid. In 2013 werd De Clerck voorzitter van de raad van bestuur van Belgacom, nu Proximus.
Complottheorieën
“Op donderdagnamiddag komt het parlement samen”, gaat Stefaan De Clerck verder. “Ik was heen en weer aan het lopen tussen Kamer en Senaat om vragen te beantwoorden toen mijn kabinetschef mij op de hoogte bracht van Dutroux’ ontsnapping. Dan duizel je. Het uitschreeuwen doe je op zo’n moment natuurlijk niet. Maar binnenin heb ik gevloekt. Ongeloof. Dit was niet uit te leggen. Van het ene moment op het andere verandert je hele wereld. Ik ben dan naar Johan (Vande Lanotte, red.) gegaan en heb hem op de hoogte gebracht. Hij dacht dat het een grapje was. Hij wist nog van niets.”
Ik zie mezelf niet als slachtoffer. Ten opzichte van de rijkswachter die Dutroux moest bewaken koester ik geen revanchegevoelens
“Het gerechtelijk onderzoek was nog volop aan de gang. Met wie of wat was Dutroux verbonden? De media hadden uitvoerig bericht over de Roze Balletten. Alles leek een groot complot. Zelf ben ik nooit zo’n believer geweest van de complottheorieën, maar als minister moest ik wel verzekeren dat ze tot op de bodem zouden worden uitgezocht. Toen op 23 april 1998 met de ontsnapping van Dutroux de bom insloeg, kwamen die complottheorieën natuurlijk onmiddellijk naar boven. Had hij hulp gekregen? Wie was er betrokken? Grenzen sluiten, helikopters en vliegtuigen in de lucht, alle politiediensten mobiliseren, grenscontroles… Alle middelen werden ingezet om hem te vatten.”
Slechte timing
Politiek gezien kon de timing voor Stefaan De Clerck en Johan Vande Lanotte niet slechter vallen. “Iedereen was in de Wetstraat. Alle media volgden er de debatten in Kamer en Senaat. De oppositie zat onmiddellijk klaar om te reageren. Er heerste een crisissfeer. Ik wist vrijwel meteen dat ontslag de enige mogelijkheid was. Niet dat ik mij verantwoordelijk voelde, ik had geen fout gemaakt. Al snel bleek dat het gewoon domme onkunde was, een menselijke fout van de rijkswachters die hem hadden moeten bewaken. Half in slaap vallen en zo de gangster laten ontsnappen. Het gebeurt alleen in stripverhalen en tekenfilms.”
“Johan en ik zaten kort daarna samen met eerste minister Jean-Luc Dehaene. Die typte uiteindelijk zelf een verklaring uit. Geen getwijfel, korte pijn. De media waren onmiddellijk op de hoogte dat er een verklaring zou volgen. Op het moment dan Jean-Luc met zijn verklaring vertrok, hoorden we dat Marc Dutroux gevat was. Het was geen complot, eerder een boswandeling. Gelukkig. Maar de bal was al aan het rollen. Ons ontslag kon niet meer teruggedraaid worden.”
Impact op gezin
“Mijn kinderen herinneren zich die periode levendig. Ik weet nog hoe mijn zonen Felix en Thomas ‘s avonds van het internaat in Roeselare gehaald werden zodat ik ze het persoonlijk kon vertellen. Vrijdagochtend, onder grote persbelangstelling, ben ik ze om 8 uur aan het Klein Seminarie gaan afzetten. Ook op je persoonlijke leven heeft dat natuurlijk een impact. Het was heel hectisch.”
“Tussen Johan en mij was er in die periode een gevoel van solidariteit. We zaten in verschillende partijen, maar werkten goed samen. We zijn ook beiden West-Vlamingen, basketters… We waren het snel eens over ons ontslag.”
Mijn zonen werden die avond teruggehaald van internaat zodat ik ze het persoonlijk kon vertellen. Ik heb hen ‘s anderendaags zelf weer afgezet
Zijn politici tegenwoordig veel minder geneigd tot ontslag wanneer het fout loopt? Defensieminister Steven Vandeput (N-VA) en staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) houden wel vast aan hun positie ondanks de ‘schandalen’ van de afgelopen maanden. “Ja, ik denk het wel”, zegt Stefaan De Clerck. “Al is een migratiedossier of een zaak over F-16’s niet te vergelijken met een dossier waarbij kinderen betrokken zijn. Dutroux was ingrijpender voor de maatschappij. De nood om een ‘signaal’ te geven, speelde in ons geval zeker mee. Daarnaast wou ik ook geen remmende factor zijn voor de justitiehervormingen die ik had uitgetekend. Er waren al 160 wetten gepasseerd om politie en justitie fundamenteel te wijzigen. De hervormingen waren volop bezig. Dit kon ik echt niet uitleggen. De hele wereld keek naar België. Ik zou niet meer kunnen functioneren.”
“Hele weg afgelegd”
Een maand later, in mei 1998, was er het grote Octopusakkoord. “De hervorming van het gerechtelijke landschap, waar ik zo hard aan had gewerkt, werd goedgekeurd. Nu, twintig jaar later, zijn de laatste hervormingen in ontwikkeling. Vandaag heeft het slachtoffer een echte plaats in het verhaal van politie en justitie. Vanaf de eerste tussenkomst tot het moment dat de dader vrijgelaten wordt. Een immense vooruitgang. Een waar ik trots op ben. Natuurlijk kunnen er nog dingen beter. Maar in 20 jaar hebben we een hele weg afgelegd.”
Ondanks ons aandringen wou Johan Vande Lanotte liever niet reageren op de gebeurtenissen van 20 jaar geleden. Nochtans heeft het ontslag van toen noch Johan Vande Lanotte noch Stefaan De Clerck echt gehinderd in hun verdere politieke carrière. “De mensen zien dat je eerlijk blijft met jezelf”, aldus Stefaan De Clerck. “Persoonlijk hadden we ook geen fouten gemaakt. Ik zie mezelf niet als slachtoffer. De rijkswachter die Dutroux moest bewaken zal zich wellicht wel schuldig hebben gevoeld. Al heb ik ook tegenover hem geen revanchegevoel. De dingen zijn nu eenmaal zo gelopen.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier